HABER MERKEZİ
Oluşturulma tarihi: 17 Ekim 2025 13:14
Ay'ın uzak tarafındaki Güney Kutbu-Aitken havzası yalnızca Güneş Sistemindeki en büyük krater değil; Ay'ın nasıl oluştuğuna dair ipuçları da içeriyor. Jeofizikçi Jeffrey Andrews-Hanna ve Arizona Üniversitesi'ndeki ekibi, bu devasa etki izini yeniden analiz etti ve Ay'ın erken tarihine ışık tutan şaşırtıcı sonuçlara ulaştı.
Şimdiye kadar bilim insanları asteroitin Ay'a güneyden çarptığını varsayıyordu. Ancak yeni üç boyutlu harita verileri, havzanın güneye doğru daraldığını, yani çarpmanın aslında kuzeyden geldiğini ortaya çıkardı. Bu yön değişikliği önemsiz bir detay gibi görünse de Artemis astronotlarının ineceği bölge açısından büyük önem taşıyor.
AY'IN İÇ KATMANLARINA AÇILAN BİR PENCERE
Çarpma kabında toplanan kayalar ve tozlar eşit şekilde dağılmaz. Çarpmanın yönüne bağlı olarak bazı alanlar kalın bir “moloz örtüsü” ile kaplanırken, diğer bölgelerde derinliklerden gelen malzeme yüzeye çıkıyor. Yeni modele göre Artemis misyonlarının hedeflediği güney kenarı, tam olarak Ay'ın derin iç katmanlarından gelen bu malzemelerin biriktiği yer. Yani astronotlar sondaj yapmaya gerek kalmadan Ay'ın iç yapısına dair örnekler toplayabilecekler.
Bu örnekler, erken döneminde Ay'ın yüzeyini kaplayan magma okyanusunun kalıntılarını içerecek. Okyanus soğudukça ağır mineraller dibe çökerek manto katmanını, hafif mineraller ise kabuk katmanını oluşturdu. Ancak bazı elementler son ana kadar kaynaşmış halde kaldı ve “KREEP” adı verilen bir karışımda toplandı: potasyum, nadir toprak elementleri ve fosfor.
NEDEN AY'IN BİR YÜZÜ HAREKETLİ, DİĞER YÜZÜ SESSİZ?
Bu soru yıllardır bilim adamlarını şaşırtıyor. KREEP malzemesi neredeyse tamamen Dünya'ya yakın yüzeyde yoğunlaşmıştır. Bu radyoaktif bileşikler ısı üreterek volkanizmayı tetikledi ve bugün gökyüzünde gördüğümüz karanlık bazalt ovaları, yani “Ay'ın yüzü”nü yarattı. Kalın kabuğu nedeniyle uzak yüzü soğuk ve kraterli kaldı.
Yeni araştırma bu asimetrinin nedenini açıklıyor: Ay'ın uzak tarafındaki kabuk zamanla kalınlaştı ve alttaki erimiş magma okyanusunu Ay'ın daha ince tarafına itti. Güney Kutbu-Aitken etkisi bu dengesizliği ortaya koyuyor. Havzanın batı tarafında radyoaktif toryum fazlalığı bulunurken, doğu tarafında bu izlere rastlanmamaktadır. Başka bir deyişle, darbe zengin KREEP bölgesi ile fakir bölge arasındaki sınırı tam ortasından deldi.
ARTEMIDE İÇİN BİLİM HAZİNESİ
Gelecekteki Artemis misyonları, Ay'ın iki farklı yarımkürede erimiş bir küreden nasıl evrimleştiğini ortaya çıkarmak için bu bölgeden toplanan örnekleri kullanabilir. Andrews-Hanna, “Bu kayalar bize yalnızca Ay'ın değil, aynı zamanda ilk dönem Dünya'nın öyküsünü de anlatacak” diyor.