Toplumsal medyaya girmeye ara verdiğinizde ya da girme imkanınız olmadığında yoksunluk yaşıyor, kaygılanıyor, hatta soğuk soğuk terliyor musunuz? Devamlı her şeyden haberdar mı olmak istiyorsunuz? Sanal alışverişten, lüzumlu olsun olmasın kendinizi alamıyor musunuz? Erişkin içerikli sitelere girmek hayatınızın rutini mi oldu? Bilgisayar oyunlarından başınızı kaldırıp yiyecek yemeye bile zaman bulamıyor musunuz? Toplumsal medyada paylaştığınız bir gönderi ne kadar beğenildi diye devamlı bakıyor, azsa üzülüyor, çoksa gereksiz ve ateşi hızla sönen bir mutluluk yaşıyor musunuz? Bu soruların çoğuna vereceğiniz yanıt ‘evet’ ise siz de teknoloji bağımlılığına yakalanmış olabilirsiniz. Son yıllarda artık alkol, uyuşturucu, sigara benzer biçimde sıhhat otoriteleri tarafınca teknoloji bağımlılığı da tanımlandı, kabullenildi. Hatta bazı uzmanlara nazaran işin içine Metavers de dahil olunca bu bağımlığın önünü almakta epey zorlanılacak. Türkiye’nin medar-ı iftiharı Yeşilay bile artık teknoloji bağımlığı ile emekler yapıyor, terapiler uyguluyor. Ikimiz de teknoloji bağımlığını her yönüyle masaya yatırdık. Mevzunun önde gelen Iyi mi başladığını, nereye evrildiğini ve iyi mi önlenebileceğini konuştuk.
CEM KEÇE Uzman Psikoterapist
Gerçeklik algısını yitiren bile var!
– Teknoloji bağımlılığı denince ne anlamamız gerekiyor? Hangi alt türleri var?
– Teknoloji bağımlılığı, kullanıcısı için negatif sonuçlara karşın, giderek daha çok uygulanan, sık ve takıntılı teknolojiyle ilgili davranışlar olarak tanımlanabilir. Çağıl bir toplumsal dünyada hayatta kalmak için teknolojiye ihtiyacımız olsa da, teknolojiye aşırı derecede aşırı bağımlılık yada kullanımının belirli yönlerine bağımlılık da toplumsal olarak yıkıcı olabilir.
– Ne tür sıkıntılar yaşanır?
– Teknoloji bağımlılığı, teknolojiden uzaktayken hafifçe sıkıntıdan, yalıtım, aşırı kaygı ve depresyon duygularına kadar uzanan negatif sonuçlara yol açabilir. Bu mevzuya günlük yaşamı etkileyecek seviyede süre ayırma ve istese de bundan vazgeçememe söz mevzusudur ve bu durum oldukça hususi bir dürtü denetim bozukluğu olarak değerlendirilebilir.
Teknolojiyi kullanmak adeta bir saplantı haline gelir. Öyleki ki bazılarının sanal dünya ile gerçeklik içinde fark yapmasının zorlaştığı patolojik bir hale gelebilir.
– Dünyada ve Türkiye’de bu durum ne zamandan beri bağımlılık olarak algılanıyor?
– İnternet bağımlılığı internasyonal dernekler tarafınca resmen tanınmıştır ve Dünya Sıhhat Örgütü’ne ek olarak Çin ve Cenup Kore benzer biçimde ülkeler İnternet bağımlılığını halk sağlığı için mühim bir tehdit olarak kabul etmiştir. Dijital bağımlılıklar için tanı kriterleri mevzusunda düşünce birliği olmamasına karşın, dijital bağımlılıkların emare ve semptomlarına ilişkin ergonomik değerlendirmeler elde eden çeşitli emekler bulunmaktadır.
Daha da önemlisi, dijital kullanımın kişinin günlük yaşamını ve genel refahını engellemesi durumunda ve ferdin dijital tercih etmiş olduğu ortamı kullanmakla meşgul olması durumunda, teknolojik bir bağımlılık ortaya çıkmaktadır. Teknoloji bağımlığı terimi da artık daha oldukça zikredilmektedir.
Prof. Dr. VEHBI BAYHAN İnönü Üniversitesi Psikoloji Bölüm Başkanı
Peki, ne yapmalı?
“İnterneti ve toplumsal medyayı tümüyle yasaklamak hem mümkün değil, hem de çözüm değildir. Dolayısıyla, çocuk ve gençleri sanata, spora ya da edebiyata yönlendirmek de mühim bir çözüm olabilir. Seçmeyi bilmek ve evladı doğru yönlendirmek, onun geleceğini de kurtarmaktır. Farkındalık ve bilgili web ve toplumsal medyayı kullanmayı, ortaokulda verilen “Medya Okur-yazarlığı” dersinde vermek gerekiyor. Ilk olarak anne babalar için okullarda velilere bilgili web kullanma konferansları verilmeli, televizyonlarda spotlar hazırlanmalıdır.”
Prof Dr. OSMAN TOLGA ARCAK YEDAM Sözcüsü
İlaç tedavisi ve psikoterapi gerekiyor
“Bir insan için uyuşturucu ve uyarıcı maddelere düzgüsel koşullar altında ulaşmak kolay değil. Bununla birlikte maliyeti yüksek oluyor. Fakat akıllı telefonlar, tabletler, bilgisayarlar ve web her yerde. Aileler çocuklarına kendileri bu araçları alıp veriyor. Bir yaşındaki bebek tabletle yiyecek yiyor. Bu yüzden teknoloji bağımlılığı riskinin daha yüksek bulunduğunu söyleyebiliriz. İlaç tedavisi ve psikoterapi beraber uygulanıyor. Buna ek olarak bağımlı ferdin spor ve sanat benzer biçimde sevilmiş olduğu ve yapabidl iği devamlı ve tertipli bir etkinliği yapması da tedavide yarar sağlıyor. Her bağımlılık benzer biçimde bu bağımlılığın da bir hastalık bulunduğunu unutmamak gerekiyor. Bağımlılık, yaşam boyu devam eden, azalsa ya da kaybolsa da tekrarlama riski olan bir mesele. Bu yüzden tedavi olan ferdin tertipli ve sıhhatli bir yaşam sürmesi büyük ehemmiyet taşıyor. Davranışın tekrarlama riskini azaltmak adına kişinin teknolojik cihazlara ayırdığı süre için süre planlaması yapılabilir.”
AYHAN ALTAŞ Psikolog
Kripto para takip edeni yüzünden uyumuyorlar!
“Son zamanlarda daha çok kripto paralarla ilgili başvurular oldukça oluyor. Bu kişiler kripto paralarda hem ciddi süre harcıyorlar hem de mühim maddi kayıplar yaşadıklarını ifade ediyorlar. Hem para kaybediyorlar, hem uykusuz kalıp depresyona giriyorlar. Kendi kontrollerinde uzak duramadıkları için ruhsal desteğe başvuruyorlar. Teknoloji bağımlılığın gündelik hayatta verdiği en belirgin zarar uyku problemleri ve konsantrasyon sorunlarıdır. Bunun yanı sıra fiziki toplumsal yaşamdan uzaklaşma ve yazışma sorunları sık gözlemlenir.”
ALTI TÜRÜ VAR!
Teknoloji bağımlılığını teşhis etmek için hemen hemen resmi olarak kabul edilmiş kriterler bulunmamakla beraber, yaygın olarak görülen 6 türü bulunduğunu söyleyebiliriz.
1. Akıllı Telefon Bağımlılığı: Öteki bağımlılık türleri benzer biçimde, telefon bağımlılığı da beynin zevk merkezlerinin telefon kullanımını ödüllendirmesi sebebiyle oluşur ve şahıs aleti değişik medya türleri vesilesiyle kendine devamlı duyusal girdi sağlamak için kullanır. Bazı durumlarda, aygıt mevcut olmadığında bağımlı kişilerde anksiyete ortaya çıkabilir ve netice olarak, cihazın varlığı bile bir rahatlık yada güvenlik duygusu verir. Telefon bağımlılığı, kullananların günlük yaşamlarını negatif yönde etkilemekle kalmaz, depresyon, kaygı benzer biçimde sorunlara niçin olabilir.
2. Toplumsal Medya Bağımlılığı: Toplumsal medyanın bir bağımlılık haline gelmesinin sebebi üç temel alanda yatmaktadır: toplumsal etkileşimler ve ilişkiler; pozitif yönde tepkiler ve teşvik; informasyon edinme. Tüm bu alanlar başlı başına birer ödül olarak görülebilir ve hepsi toplumsal medya platformlarında bulunur, bu da toplumsal medyayı, bilhassa de bağımlılık için kuvvetli bir motivasyon deposu haline getirir. Toplumsal medya akışlarının sonsuz şekilde kaydırılması, devamlı yenilenen beslemeler yada TikTok yada YouTube videolarını aşırı derecede seyretmek de yalnızlıktan kurtulmanın, can sıkıntısıyla baş etmenin ve öteki ruhsal boşlukları doldurmanın bir yolu olarak hizmet eder. Ek olarak, selfie’ler yayınlamak, filtreler kullanmak ve benliğin yada başkalarının fizyolojik görünümüne aşırı odaklanma benzer biçimde davranışlarının ileri düzey toplumsal medya bağımlılarında vücut dismorfi bozukluğu yada plastik cerrahi bağımlılığı benzer biçimde bozukluklara dönüşebileceğini belirtmek de önemlidir.
3. Oyun Bağımlılığı: Oyun oynamak her zamankinden daha popüler hale geldi ve yalnızca konsollarda ve bilgisayarlarda değil, bununla birlikte telefonda da oynanabiliyor. Oyun oynamayı bağımlılık icra eden şeyler, oyundaki ödüller, gizli saklı özellikler ve görevlerle ilişkilidir. Mesela, şahıs bir seviyeyi her tamamladığında, birini yendiğinde, bir rakibi öldürdüğünde yada yeni bir oyuncu yada seviyenin kilidini açtığında, beyninde dopamin takviyesi alır ve bu da oyun kaynaklı zevkle sonuçlanır. Oyun, kumarla birleştirilebilir ve hem oyun hem de kumar bağımlılığına yol açabilir.
4. Çevrimiçi Kumar Bağımlılığı: Kumar bağımlılığı başlı başına bir ruhsal bozukluk tanı kategorisidir. Madde ve alkol bağımlılıkları da dahil olmak suretiyle tüm çeşitli bağımlılık biçimleri içinde kumar bağımlılığı en yüksek intihar oranlarına haizdir. Bu yüzden, problemler ortaya çıkar çıkmaz problemi çözmek zorunludur.
5. Sanal Cinsellik ve Pornografi Bağımlılığı: Porno bağımlılığı, obsesif ve zorlayıcı porno izlemeyi ihtiva eder. Hiperseksüel cinsel davranışlar ve pornoya duygusal bağımlılık şeklinde gelişir. Bir çok süre porno bağımlılığı, kişinin cinsel yaşamının daha azca tatminkar hale gelmesine ve gerçek cinsel ilişkiye daha azca ilgi duymasına niçin olur. Bu yüzden de ilişkilerinin bozulmasına niçin olur. Kişinin gerçek dünyada cinsel, duygusal yada yakın ilişkiler kurma becerisine zarar verebilir.
6. Çevrimiçi Alışveriş Bağımlılığı: Çevrimiçi alışveriş yalnız satın alma ile ilgili değil, bununla birlikte satın almadan ilkin göz atma heyecanıyla da ilgilidir. Çevrimiçi alışveriş bağımlılıkları, çoğu zaman zevk almanın ve iyi hissetmenin geçici bir yolu ve negatif duygulardan ve can sıkıntısından kaçınmanın bir yolu olarak hizmet eder.
BAĞIMLILIK TESTİ
Cem Keçe’nin hazırladığı testte, aşağıdaki maddelerden size uygun olanların yanına işaret koyun.
Dürüst olun! Tüm maddeleri okuduktan sonrasında değerlendirmeyi okuyabilirsiniz.
1. Telefonuma ya da bilgisayarıma devamlı erişimim olmadan kendimi rahatsız hissederim.
2. Telefonumun ya da bilgisayarımın şarjının bitmesi beni aşırı kaygılandırır.
3. Telefonumu ya da bilgisayarımı açıp bakarak devamlı denetim etme isteği duyarım.
4. Çevrimiçi geçirdiğim süre çoğu zaman öteki işlerimi dikkatsizlik etmeme niçin olur.
5. Yakın çevremdeki kişiler, çevrimiçi geçirdiğim süre mevzusunda çoğunlukla şikayette bulunurlar.
6. Çevrimiçi geçirdiğim süre yüzünden iş/okul performansım ve üretkenliğim çoğunlukla düşer.
7. Çevrimiçi olmadığımda yaşamın bunaltıcı, boş ve neşesiz bulunduğunu düşünürüm.
8. Çevrimiçi olmayı uykuya yeğlerim, oldukça azca uyurum.
9. Çevrimiçi geçirdiğiniz süreyi azaltmaya çalışırım fakat başaramam.
10. Çevrimdışıyken depresif, huysuz yada gerilmiş hissederim ve bu durum yeniden çevrimiçi olduğumda kaybolur.
Değerlendirme: Yukarıdaki maddelerden minimum iki tanesi size uyuyorsa teknoloji bağımlılığı yoluna girmişsiniz, üç-beş tanesi uyuyorsa bağımlılık yolunda hızla ilerliyorsunuz, beşten fazlası uyuyorsa derhal bir psikoterapiste başvurmanız gerekiyor anlama gelir.
3 GERÇEK VAKA
Uzm. Psikoterapist kendi şahit olduğu üç bağımlılık vakasını söyledi:
Oyun bağımlığı depresyona sürükeldi
“20 yaşındaki bir adam danışanım oyun bağımlılığı yüzünden üniversiteyi bırakmıştı, iki senedir evden dışarı çıkmadan yalnız oyun oynuyordu. Oyun bağımlılığının bir sonucu olarak, depresyon ve suçluluk emareleri gösteriyordu.
İzolasyon sebebiyle toplumsal fobi geliştirmişti. Seansları esnasında, oyun oynamayı tamamen bırakmayı reddetti. Bunun yerine, günlük oyun saatlerini azaltarak kademeli olarak bırakmayı seçti.
Uzun soluklu terapi ile sonunda oyun oynamayı tamamen bıraktı ve depresyonunu ilaçsız yönetmeyi başardı.”
Erişkin videoları seyretmek evliğini yaşamını bitiriyordu “
43 yaşlarında bir işgören olan adam danışanım pornografi ve sanal cinsellik bağımlılığı ile başvurmuştu.
Pornografi kullanımı mesleğine yada öteki günlük yaşam etkinliklerine devam edemez duruma gelmişti.
Birlikteliği de bu yüzden bozulmuştu. Pornografi ve sanal cinsellik onun cinsel uyarılmasının birincil deposu haline geldiği için eşiyle ilişkiye giremiyordu.
Terapi ile ilkin danışanın bağımlılığından kurtulmasına destek olduktan sonrasında, evlilik terapisi ile birlikteliği ve cinsel yaşamlarındaki sorunları çözüme kavuşturduk.”
Toplumsal medyadan çıkamadığı için okula gitmiyordu
“Ailesi liseye yeni başlamış olan kızlarını zorla terapiye getirmişti. Toplumsal medyadan çıkmamak için neredeyse asla yiyecek yemediğini, düzensiz uyuduğunu, kilo verdiğini, dış dünyaya asla ilgi göstermediğini ve okula gitmek istemediğini belirttiler. İnterneti keserek onu durdurma çabalarının kızlarını çileden çıkardığını, bağırıp ağlayarak asla susmadığını söylediler.
Terapi esnasında kızın okulda zor zamanlar geçirdiği, akran zorbalığına uğramış olduğu ortaya çıktı. Terapi ile yavaş yavaş internette geçirdiği süre ile yaşamı için lüzumlu aktivitelere ayırdığı süre içinde bir denge oluşturmayı başardık.”
Yoruma kapalı.